شب قدر بهترین فرصت برای طلب آمرزش گناهان از خداوند است و پروردگار در شب بیست و یکم ماه رمضان عنایت خاصی به بندگان خود دارد و می خواهد بواسطه شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان بگونه ای بندگان خود را مورد آمرزش قرار دهد. اعمال شب های قدر با یکدیگر تشابهات و تفاوت هایی دارد. اعمال شب بیست و یکم ماه رمضان با شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان در برخی از اذکار مشابه است و در برخی از ادعیه متفاوت، در این گزارش سعی داریم تا شما را با این اعمال بیشتر آشنا کنیم.
اعمال مشترک این شبها چند نوع هستند:
غسل
علامه مجلسى فرموده است که "بهتر است غسل شبهای قدر را مقارن غروب آفتاب انجام دهند که نماز مغرب را با غسل بخوانند".
خواندن دو رکعت نماز
در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحید(قل هو الله احد) را بخواند و بعد از پایان نماز هفتاد مرتبه بگوید «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ»
در روایتى از رسول خدا(ص) آمده است که کسی که این عمل را انجام دهد از جاى خود برنخیزد مگر اینکه خدای متعال او و پدر و مادرش را بیامرزد و خداوند، فرشتگان را مامور میکند که تا سال آینده برای وی حسنات بنویسند.
و بحقى که تو بر ایشان دارى زیرا کسى نیست که حق تو را بهتر از خودت بشناسد
سپس ده مرتبه بگوید؛
«بِکَ یا اَللّهُ»
بحق خودت اى خدا
و ده مرتبه
«بِمُحَمَّدٍ»
بحق محمدصلى الله علیه و آله
و ده مرتبه
«بِعَلی»
بحق على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِفاطِمَةَ»
بحق فاطمه سلام الله علیها
و ده مرتبه
«بِالْحَسَنِ»
بحق حسن علیه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحُسَیْنِ»
بحق حسین علیه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىّ بْنِ الْحُسَیْنِ»
بحق على بن الحسین علیه السلام
و ده مرتبه
«بُمَحَمَّدِ بْنِ عَلِی»
بحق محمد بن على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ»
بحق جعفر بن محمد علیه السلام
و ده مرتبه
«بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ»
بحق موسى بن جعفرعلیه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىِّ بْنِ مُوسى»
بحق على بن موسى علیه السلام
و ده مرتبه
«بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِی»
بحق محمد بن على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ»
بحق على بن محمدعلیه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِی»
بحق حسن بن على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحُجَّةِ»
به حق حضرت حجت علیه السلام
"پس هر حاجتی که دارد از خداوند طلب کند و در تمام این اذکار نهایت حضور قلب و توجه به درگاه خدا را حفظ کند" .
بهتر است اگر میخواهند توسل یا ذکر مصیبتی کنند قبل یا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نکنند.
زیارت امام حسین (ع)
به فرموده علامه مجلسی زیارت امام حسین (ع)؛ در هر یک از سه شب قدر مستحب موکد است و در روایتی آمده است که سبب آمرزش گناهان میشود و اگر از نزدیک دسترسی به زیارت نداشته باشد از دور زیارت کند.
احیاء داشتن شبهای قدر
یعنی اینکه این شب را تا صبح بیدار باشد و با عبادت، دعا، تلاوت قرآن، حضور در جلسات سخنرانی دینی، پرسش و پاسخهای مذهبی و یا مطالعه کتابهای تفسیر، عقاید و مواعظ آن را سپری کند.
در روایتی از امام باقر (ع) آمده است"هر کس شب قدر را احیاء دارد، گناهان او آمرزیده میشود، هر چند که بسیار باشد" و بهتر است روز قبل مقداری استراحت کند و غذا و نوشیدنی کمتری بخورد تا خواب بر او غلبه نکند و کسانی که توانایی احیاء ندارند بهتر است اول شب را استراحت کنند و سحرگاهان بیدار باشند و عبادت نمایند.
اقامه صد رکعت نماز
صد رکعت نماز بخواند (هر دو رکعت به یک سلام) که فضیلت بسیار دارد و افضل آنست اگر توانایی داشته باشد در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه سوره توحید (قل هو الله احد) بخواند.
چه در خوشى و چه در سختى در دشوارى یا در آسایش در تندرستى یا گرفتارى در تنگدستى یا در نعمت
اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاَّءِ
براستى تو شنواى دعایى
طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی
مرحوم علامه مجلسی (ره) فرموده اند "بهترین اعمال در این شبها طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی است هم برای خود و هم برای پدر و مادر خویشان و دیگر مومنان؛ چه زنده باشند و چه از دنیا رفته باشند و همچنین ذکرهای مختلف و صلوات بر حضرت محمد (ص) و خاندانشان تا آنجا که مقدور است، انجام دهند و در بعضی از روایات نیز تاکید شده است که «دعای جوشن کبیر» را در این سه شب بخوانند.
در روایتی آمده است که شخصی خدمت رسول خدا (ص) رسیده و عرض کرد: اگر شب قدر را درک کردم، چه چیزی را از خداوند طلب کنم؟ که ایشان فرمودند: "عافیت و سلامتی را از خداوند بخواه".
شب بیست و یکم ماه رمضان:
این شب فضیلتش از شب نوزدهم ماه رمضان بیشتر است پس اعمال مشترک شبهای قدر را با توجه بیشتری انجام دهد. در روایات درباره غسل و احیا و تلاش در عبادت در شب بیست و یکم ماه رمضان و شب بیست و سوم ماه رمضان تاکید شده و آمده است که شب قدر در میان یکی از این دو شب است و در چند روایت وقتی که از معصوم(ع) خواستند تا معین کنند که شب قدر، در میان کدام یک از این دو شب است، معین نکردند، بلکه فرمودند: «ما ایسر لیلتین فیما تطلب» (احیای هر دو شب، برای آنچه میخواهی مشکل نیست).
و جالب این که "مرحوم صدوق" در "امالی" میگوید: "من دین الامامیه.... من احیی هاتین اللیلتین بمذاکره العلم فهو افضل"؛ از دستورات مذهب امامیه است که ... اگر کسی این دو شب را به گفتوگوی علمی بپردازد، از هر عبادتی برتر است."
اعمال شب بیست و یکم ماه رمضان:
اعمال این شب بر دو قسم است، قسم اول دعاهایی که مربوط به دهه آخر ماه رمضان است و قسم دیگر اعمال مخصوص شب بیست و یکم، که به این شرح است:
1- دعایی است که در "مصباح المتهجد" و "کافی" نقل شده است که در شب بیست و یکم ماه رمضان خوانده میشود که به شرح زیر است:
یا مُولِجَ اللَّیْلِ فِى النَّهارِ وَ مُولِجَ النَّهارِ فِى اللَّیْلِ
و مرا چنان خودنگهدار کن که همان حالت میان من و گناهان حائل شود
عِنْدَ الْمَعْصُومینَ عِنْدَکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
و بدان وسیله در پیشگاه معصومین (و خود نگهداران) درگاهت رستگار باشم اى مهربانترین مهربانان
3- به فرموده "شیخ مفید"، در شب بیست و یکم ماه رمضان، صلوات بسیار فرستد و بر ظالمان بر آل محمد(ص) و همچنین بر قاتل امیرمومنان(ع) بسیار لعن و نفرین فرستد و هم برای خویش و پدر و مادرش و سایر مومنان و مومنات دعا کند.
دعا برای وجود مبارک امام زمان(عج) و فرج آن حضرت، یکی دیگر از اعمال شب بیست و یکم ماه رمضان است. در روایتی که "سید بن طاووس" از حماد بن عثمان نقل کرده میخوانیم:
در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان به محضر امام صادق(ع) شرفیاب شدم. امام از من پرسید که آیا غسل کردهای؟ گفتم: آری امام(ع) حصیری طلبید و مرا نیز به کنارش فراخواند. آن حضرت (ع) مشغول نماز شد و من نیز نزدیک آن حضرت، نماز میخواندم. وقتی که از نمازها فارغ شدیم، آن حضرت دعا کرد و من آمین گفتم و این کار ادامه داشت تا صبح طلوع کرد. امام(ع) اذان و اقامه گفتند و برخی از خدمتکاران را فرا خواند و نماز صبح را به امامت آن حضرت(ع) بجا آوردیم.
امام صادق(ع) بعد از نماز، به تسبیح و تقدیس پروردگار پرداخت و بر پیامبر(ص) درود فرستاد و برای مومنان دعا کرد، آنگاه به سجده رفت و ساعتی در سجده بود و در آن مدت جز صدای نفس حضرت چیزی را نمیشنیدم، سپس دعایی خواند از جمله در دعایش عرض کرد:
وَ أسْألُکَ بِجَمیعِ ما سَأَلْتُکَ وَ ما لَمْ أَسْأَلْکَ،
از تو تقاضا مى کنم به جمیع آنچه که تو را با آن خواندم و آنچه را نخواندم،
مِنْ عَظیمِ جَلالِکَ ما لَوْ عَلِمْتُهُ لَسَأَلْتُکَ بِهِ،
ازعظیم جلال تو که اگر مىدانستم، تو را با آن خواندم
و اجازه فرج و ظهور کسى را بدهى که با ظهور او گشایشى در کار اولیاى تو و برگزیدگان از خلقت ظاهر مىشود
وَ بِهِ تُبیدُ الظّالِمینَ وَتُهْلِکُهُمْ،
و به وسیله او ظالمان را نابود و هلاک مىسازى.
عَجِّلْ ذلِکَ یا رَبَّ الْعالَمینَ.
اى پروردگار عالمیان، در ظهورش تعجیل فرما
پس از آن امام(ع) سر از سجده برداشت، عرض کردم: جانم به فدایت! شما برای فرج کسی دعا کردید که با فرج او گشایشی در کار دوستان و اولیای الهی حاصل خواهد شد، مگر آن کس شما نیستید؟ امام(ع) فرمود: نه! او قائم آل محمد است.
آنگاه امام صادق(ع) نشانههای ظهورش را بیان کرد و در ادامه فرمود: " شب و روز، منتظر ظهور مولایت باش، زیرا خداوند هر روز در شان و کاری است و انجام کاری او را از کار دیگر باز نمیدارد" (و توقع امر صاحبک لیلک و نهارک، فان الله کل یوم هو فی شان، لا یشغله شان عن شان)
نکته:
از شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان، دهه آخر ماه رمضان شروع میشود که بسیار پرارزش و مغتنم است، در هر شب از شبهای این دهه، غسل مستحب است و روایت شده است که رسول خدا(ص) در هر شب از شبهای دهه آخر ماه رمضان غسل کرد.
همچنین اعتکاف در مساجد جامع در این دهه مستحب است و فضیلت فراوان دارد و در روایتی از رسول خدا(ص) اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان برابر دو حج و دو عمره شمرده شده است.
رسول خدا(ص) در دهه آخر ماه رمضان در مسجد معتکف میشد. بسترش را جمع میکرد و آماده و مهیا و با نشاط به شبزندهداری و عبادات میپرداخت (بسیاری از مسلمانان نیز در این امر به آن حضرت اقتدا میکردند) برخلاف آنچه بعضی از ناآگاهان میپندارند که با گذشت شبهای قدر برنامه ماه مبارک رمضان تمام شده است